مقایسه اکسس کنترل اجباری (MAC) و اکسس کنترل اختیاری (DAC)

در دنیای امنیت اطلاعات، یکی از مهم‌ترین مفاهیم، نحوه‌ی کنترل دسترسی به داده‌ها و منابع سیستم است. کنترل دسترسی به مجموعه‌ای از سیاست‌ها و مکانیزم‌ها گفته می‌شود که مشخص می‌کنند چه کسی به چه چیزی و در چه شرایطی دسترسی دارد. در این میان، دو مدل اصلی کنترل دسترسی، اکسس کنترل اجباری (MAC) و اکسس کنترل اختیاری (DAC) هستند که هر کدام کاربردها، مزایا و معایب خاص خود را دارند.

در این مقاله، به بررسی مفاهیم پایه، تفاوت‌های کلیدی، مزایا و معایب، کاربردهای واقعی و امنیت هر دو مدل MAC و DAC می‌پردازیم و در نهایت، راهنمایی برای انتخاب مدل مناسب بر اساس نیازهای سازمان یا کسب‌وکار شما ارائه می‌دهیم. اگر در زمینه امنیت سایبری، طراحی زیرساخت‌های IT یا مدیریت شبکه فعالیت دارید، این مطلب برای شما کاملاً کاربردی خواهد بود.

تعریف اکسس کنترل اجباری (MAC) و اکسس کنترل اختیاری (DAC)

برای درک تفاوت‌ها، ابتدا باید تعریفی دقیق از هر مدل داشته باشیم.

اکسس کنترل اختیاری (DAC):

در مدل DAC، مالک منبع (کاربر یا فرآیند) می‌تواند تصمیم بگیرد چه کسانی به آن دسترسی داشته باشند. این سیستم مبتنی بر اختیارات فردی و انعطاف‌پذیر است. مثلاً در ویندوز، وقتی فایلی دارید و به آن دسترسی Read/Write می‌دهید، شما در حال اعمال DAC هستید.

• اکسس کنترل اجباری (MAC):

در MAC، سیاست‌های امنیتی مرکزی تصمیم می‌گیرند چه کسی به چه داده‌ای دسترسی دارد. این مدل برای محیط‌هایی که امنیت بسیار بالا و طبقه‌بندی اطلاعات اهمیت دارد (مثل سازمان‌های نظامی یا دولتی) طراحی شده است.در واقع، در MAC، کاربر نمی‌تواند دسترسی‌ها را به صورت شخصی تغییر دهد؛ همه چیز توسط سیستم یا مدیر امنیت تنظیم می‌شود.

هم چنین راهبند کایا ECO با قابلیت اتصال به سیستم‌های کنترل تردد، به‌راحتی می‌تواند در ساختارهای امنیتی مبتنی بر اکسس کنترل اجباری (MAC) یا اختیاری (DAC) ادغام شود، تا سطح دسترسی افراد بر اساس سیاست‌های مدیریتی یا انتخاب مدیر سیستم به‌صورت خودکار مدیریت شود.

تفاوت‌های کلیدی میان MAC و DAC در ساختار، کنترل و سیاست‌های امنیتی

در ادامه به صورت مقایسه‌ای، تفاوت‌های مهم بین دو مدل بررسی می‌شود:

این تفاوت‌ها مشخص می‌کنند که MAC برای کنترل دقیق‌تر طراحی شده، در حالی که DAC انعطاف بیشتری دارد اما وابسته به رعایت اصول امنیتی توسط کاربران است.

مزایا و معایب استفاده از MAC در محیط‌های سازمانی حساس و امنیتی

مدل MAC به‌دلیل ساختار سخت‌گیرانه خود، بیشتر در محیط‌هایی با اطلاعات حساس مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما این سخت‌گیری مزایا و معایب خاصی دارد.

مزایا:

• کنترل کامل و مرکزی روی اطلاعات
• ممانعت از اشتراک‌گذاری ناخواسته یا تصادفی فایل‌ها
• افزایش سطح امنیت کل سازمان
• مناسب برای تطابق با استانداردهای امنیتی مانند ISO 27001 یا NIST

معایب:

• پیچیدگی در پیاده‌سازی و نگهداری
• کاهش انعطاف‌پذیری برای کاربران
• نیاز به آموزش کامل پرسنل برای کار با سیستم
• هزینه بیشتر برای توسعه، پشتیبانی و اعمال سیاست‌ها

با این حال، اگر امنیت در اولویت باشد، MAC انتخاب قابل اتکایی برای سازمان‌هایی با داده‌های حساس است.

چرا DAC در محیط‌های کاری کوچک محبوب‌تر است؟ بررسی سهولت استفاده و بهره‌وری بیشتر

مدل DAC به‌دلیل سادگی و انعطاف، در بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌های کوچک تا متوسط محبوب است. دلایل محبوبیت DAC در سازمان‌های کوچک:

• کاربران می‌توانند به‌راحتی دسترسی‌ها را تنظیم کنند.
• نیاز به منابع مدیریتی کمتر برای پیاده‌سازی دارد.
• هماهنگی بهتر با محیط‌هایی که تغییرات زیاد دارند.
• رعایت حقوق مالکیت کاربران بر داده‌های خودشان وجود دارد.

با وجود خطراتی مانند اشتراک‌گذاری ناآگاهانه یا تنظیم اشتباه سطوح دسترسی، DAC همچنان برای محیط‌هایی که تهدیدات امنیتی شدید ندارند، گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه و قابل اجراست.

راهبند بازویی با اتصال به سیستم‌های کنترل دسترسی، این امکان را فراهم می‌کند که در مدل اکسس کنترل اجباری (MAC) فقط کاربران مجاز طبق سیاست‌های امنیتی مرکزی عبور کنند، و در مدل اختیاری (DAC)، مدیر یا مالک بتواند به‌صورت دلخواه اجازه عبور افراد را صادر کند.

کاربردهای رایج هر نوع کنترل دسترسی در دنیای واقعی؛ از ارتش تا استارتاپ

از هر کدام از این دو سیستم در موارد مختلفی می‌توان استفاده کرد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

کاربردهای MAC:

• سیستم‌های نظامی و دفاعی
• سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی
• زیرساخت‌های حیاتی ملی (مثل انرژی یا حمل‌ونقل)
• بانک‌ها و موسسات مالی با حساسیت بالا

کاربردهای DAC:

• شرکت‌های خصوصی و استارتاپ‌ها
• سازمان‌های آموزشی و دانشگاهی
• شبکه‌های داخلی شرکت‌های کوچک
• پروژه‌های مشترک بین تیم‌ها با تعامل بالا

در بسیاری از موارد، سازمان‌ها ترکیبی از هر دو مدل را به‌کار می‌برند. مثلاً برای فایل‌های حیاتی از MAC و برای اسناد روزمره از DAC استفاده می‌کنند.قابل ذکر است راهبند هیدرولیک با عملکرد قدرتمند و دقیق، در سیستم‌های امنیتی می‌تواند تحت مدل اکسس کنترل اجباری (MAC) تنها بر اساس سطح دسترسی تعریف‌شده توسط سازمان عمل کند، یا در مدل اختیاری (DAC) توسط مدیر مجموعه برای افراد مشخص، مجوز عبور صادر شود.

بررسی امنیت MAC یا DAC، کدام مدل امنیت بالاتری را فراهم می‌کند؟

از منظر فنی و استراتژیک، اکسس کنترل اجباری (MAC) امنیت بالاتری دارد. دلایل این برتری عبارت‌اند از:

• دسترسی‌ها در MAC به‌صورت مرکزی و بدون دخالت کاربران مدیریت می‌شود، بنابراین احتمال سوءاستفاده یا اشتباه کاربری به حداقل می‌رسد.
• MAC می‌تواند بر اساس سطح محرمانگی، سلسله‌مراتب دسترسی دقیق‌تری تعریف کند.
• در مدل DAC، اگر یک کاربر اشتباهاً یا عمداً دسترسی به فایل را به شخص نامناسب بدهد، امنیت کل سیستم به خطر می‌افتد.

در نتیجه، اگر هدف اصلی حفظ محرمانگی و محافظت از اطلاعات طبقه‌بندی‌شده باشد، MAC گزینه‌ای برتر از نظر امنیتی است.

انتخاب درست بر اساس نیاز: چگونه بین MAC و DAC تصمیم‌گیری کنیم؟

برای انتخاب بین MAC و DAC باید به نیازها، ساختار سازمان، سطح امنیت مورد نظر و منابع در دسترس توجه کرد.

اگر موارد زیر برای شما اهمیت دارد:

• اطلاعات محرمانه دارید.
• با الزامات امنیتی خاص مانند GDPR، HIPAA یا NIST روبه‌رو هستید.
• امنیت را بالاتر از راحتی می‌دانید.
  MAC گزینه مناسب‌تری است

اما اگر:

• سرعت و انعطاف برای شما اولویت دارد.
• تیم کوچک یا متوسط دارید.
• نیاز به مدیریت ساده و کم‌هزینه دارید.
  DAC انتخاب منطقی‌تری خواهد بود.

همچنین می‌توانید از مدل‌های هیبریدی یا ترکیبی استفاده کنید و برای بخش‌های مختلف، سیاست‌های متفاوتی اعمال نمایید.

سخن پایانی

در دنیای دیجیتال امروز، که تهدیدات سایبری روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شوند، داشتن یک مدل درست و مؤثر برای کنترل دسترسی امری ضروری است. اکسس کنترل اجباری (MAC) و اکسس کنترل اختیاری (DAC) دو رویکرد بنیادین برای مدیریت دسترسی‌ها هستند که هر کدام مزایا، محدودیت‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند.

اگر سازمان شما به امنیت سطح بالا، کنترل متمرکز و پایش دقیق نیاز دارد، MAC راهکار قدرتمندتری خواهد بود. اما اگر انعطاف، سادگی و سرعت تصمیم‌گیری برایتان مهم است، DAC همچنان گزینه‌ای کاربردی، سریع و قابل اجرا خواهد بود.

فراموش نکنید که انتخاب مدل کنترل دسترسی تنها آغاز راه است؛ پیاده‌سازی صحیح، آموزش کاربران و بررسی دوره‌ای تنظیمات امنیتی نیز برای دستیابی به امنیت پایدار و عملکرد مطمئن حیاتی است.

سوالات متداول

۱. آیا می‌توان در یک سیستم از هر دو مدل MAC و DAC به‌طور هم‌زمان استفاده کرد؟
بله، در بسیاری از سیستم‌های پیشرفته از ترکیب این دو مدل برای بخش‌های مختلف استفاده می‌شود تا هم امنیت بالا حفظ شود و هم انعطاف‌پذیری لازم وجود داشته باشد.

۲. کدام مدل بیشتر در سیستم‌عامل‌های معروف استفاده می‌شود؟
سیستم‌عامل‌هایی مانند ویندوز و لینوکس در حالت عادی از مدل DAC استفاده می‌کنند، اما قابلیت فعال‌سازی MAC مثل SELinux یا AppArmor در لینوکس را نیز دارند.

۳. آیا پیاده‌سازی MAC هزینه بالاتری دارد؟
بله، چون نیاز به تخصص، سیاست‌گذاری دقیق و ابزارهای مدیریتی پیشرفته‌تری دارد.

۴. آیا کاربران در MAC می‌توانند سطح دسترسی خود را تغییر دهند؟
خیر، تمام دسترسی‌ها توسط مدیر امنیت سیستم تعیین می‌شود و کاربران اجازه تغییر ندارند.

۵. آیا استفاده از DAC خطرناک است؟
اگر کاربران بدون آموزش یا بدون نظارت باشند، بله. اما در محیط‌های کم‌خطر و با کاربران مسئول، DAC می‌تواند عملکرد خوبی داشته باشد.